W Polsce legendarne dzieje Św. Agnieszki opisał Piotr Skarga w Żywotach Świętych.
Są różne podania, na podstawie których można wyciągnąć następujące wnioski.
Agnieszka urodziła się w Rzymie za panowania cesarza Dioklecjana.
Zacni i zamożni rodzice wychowali ją bardzo pobożnie.
W dziesiątym roku życia złożyła ślub czystości i poświęciła swe życie niebieskiemu oblubieńcowi.
Wyrastała na bardzo piękną dziewczynę, dlatego o jej względy i rękę usiłowali starać się synowie znakomitych rodzin rzymskich.
Wśród nich był syn starosty rzymskiego Semproniusza, który posłał jej bogate dary w szatach, klejnotach i pieniądzach i poprosił, by została jego małżonką.
Agnieszka miała wtedy 12 lat.
Odmówiła synowi Semproniusza, tłumacząc, że dała słowo zacniejszemu Oblubieńcowi.
Młodzieniec zmartwił się do tego stopnia, że zapadł na zdrowiu, co widząc jego ojciec sam zwrócił sie do Agnieszki, by nie odrzucała jego syna.
Agnieszka jednak trwała przy swej pierwszej odpowiedzi.
Semproniusz rozgniewał się i usiłował ustalić, kto jest owym oblubieńcem.
Dowiedział się niebawem, że Agnieska jest chrześcijanką.
Postanowił więc użyć swej urzędowej władzy i zmusić ją do oddania pokłonu pogańskim bogom, najpierw obietnicami, a potem groźbą surowej kary.
Rozniecono ogień, przyniesiono narzedzia tortur, ale ona spoglądała na nie wzruszonym spokojem.
Dręczono ją i u usiłowano zniesławić, ale łaska Boża osłoniła ją.
W końcu została skazana na ścięcie.
Została ścięta na stadionie Domicjana przy dorodze Nomentańskiej 21 stycznia 304 r.
Był to jej dzień narodzin dla nieba.
Kościół w tym dniu czci jej pamięć.
W tradycji polskiej zachowało się kilka przysłów związanych z tą świętą:
Św. Agnieszka puszcza skowronka z mieszka;
Agnieszka łaskawa - wkrótce w polu zabawa;
Agnieszka nielusa (ospała) - jeszcze zimie pokusa.
